Blog Pesantren Budaya Nusantara adalah sebuah inovasi pendidikan non formal berbasis Budaya Islam Nusantara di dunia maya yang memiliki tujuan memelihara, melestarikan, mengembangkan secara inovatif warisan budaya Nusantara yang adiluhung di tengah arus gelombang globalisasi yang akan menghapus identitas etnis, budaya, bahasa, agama, negara

Gandakusuma Tergila-gila Dengan Dewi Sarirasa (Serat gandakusuma-8)

Oleh: Mas Kumitir
PUPUH X
=== KINANTHI ===
1. //o// Yen nêjaa purun-purun/ gumampil angumbar budi/ yen dede karsa andika/ sinambêra ing bok iyik/ sinarapa anggang-anggang/ sêmana Sang Prabu Dewi//
“Jika sampai aku memperturutkan hawa nafsuku tanpa ada perkenanmu, semoga aku tersambar (?) dan dihina, (serta) dimangsa oleh laba-laba”. Prabu Dewi,
2. // saya kabyataning wuyung/ nanging sru sabiling galih/ wau dhatêng yayah rena/ miwah dhumatêng kang rayi/ suwe wit kalimput ing tyas/ brongta mring Sang Prabu Dewi//
kian iba hatinya. Namun, ia menahan perasaannya. (Raden Gandakusuma) yang semula teringat akan ayah ibu dan adiknya, tertutup oleh ketertarikannya pada Sang Prabu Dewi.
3. // dhasar(?) mêmpêng wancenipun/ manggih wanodya linuwih/ kapalang rungsiting tindak/ tansah ngangkah-angkah galih/ namun ing tyas parisabda/ ing prana nora nyanani//
“Memang sudah waktunya, aku bertemu seorang perempuan yang sangat cantik”. Tetapi terhalang oleh kerumitan tindak yang harus ditaati meski hasrat menggebu, semuanya harus disamarkan.

4. // ririh majêng dennya lungguh/ kathah kang kinarya sandi/ antawis sapanggayuhan/ Radyan minta ganten wangi/ sang rêtna datan nglagewa/ kang ganten wus den ulungi//
Perlahan ia memajukan posisi duduknya. Segala maksud hati disamarkan. Tak berapa lama, sang raden meminta sirih wangi. Sang putri tidak keberatan, sirih pun diberikan.
5. // saya bantahan ing kalbu/ wau Pangeran Dipati/ astanya sang dyah cinandhak/ rajah den iling-ilingi/ dangu-dangu gayuh madya/ mangrangsang dyah tangkis weni//
Hati sang Pangeran Adipati semakin meronta. Tangan sang putri diraihnya. Telapak tangannya diamati dengan seksama. Lama-kelamaan ia mulai berani menggerakkan tangannya menyentuh bagian tengah. Sang putri menangkisnya.
6. // gya mêjang astaning kakung/ sarya jumênêng sang Dewi/ prodong-prodong nulya kesah/ sabdanira esmu runtik/ lah iku tingkah wong apa/ ujare kadang sayêkti//
Digebahnya tangan Gandakusuma. Sambil berdiri, bergegas sang dewi pergi. Dengan marah ia berkata, “Tingkah orang macam apa ini?! Katamu tadi saudara sejati!
7. // lah kariya wong bêlubut/ ingsun mulih dhasar tasik/ sang rêtna agya lumampah/ sang Rajaputra nututi/ esmu gêgêtun ing driya/ mênggah-mênggah nahên brangti//
Sudahlah! Tinggallah kau orang tak tahu malu! Aku akan kembali ke dasar samudra!”. Sang putri pun segera berjalan. Sang putra raja mengikuti dari belakang dengan perasaan menyesal, tersengal-sengal menahan gelegak asmaranya.
8. // ngasih-asih sabdanya rum/ nah angger kang sawang sasi/ den agêng ing pangaksama/ wit kalajuk tindaking dasih(+1)/ kalamun malih-maliha/ suka ruji(56v)tên lir sari(?)//
Dengan mengiba ia berkata halus, “Duhai, sayang bagai rembulan. Ampunilah aku atas kekurangajaran tindakanku. Jika terjadi lagi seperti ini, aku rela dihancurleburkan.
9. // sun labêta mirahingsun/ tulusa ……………… ing kaswasih/ yen andika tulus mukswa/ yêkti ngong nêmahi lalis/ sang dyah esmu wlas ing driya/ kendêl denira lumaris//
Aku rela berkorban untukmu, permataku. Jika Paduka benar-benar pergi, matilah aku”. Sang putri merasa trenyuh dalam hatinya. Ia pun menghentikan langkahnya.
10. // manoleh sang kusuma yu/ sarêng paguting pangeksi/ sang kalih tan sajaduka(?)/ sang dyah angandika manis/ lah iya Gondakusuma/ aja cidreng denira ngling//
Sang putri menoleh. Saat pandangan mereka beradu, keduanya pun cair. Sang putri berkata pelan, “Baiklah, Gandakusuma. Tapi, jangan lagi kau ingkari janjimu.
11. // kasakêna wakingsun(-1)/ durung kacêtha ing ati/ kêjaba mrih saudara/ sakarêpmu sun turuti/ yen sira kapengin krama/ sun kinupaya dyah adi//
Sesungguhnya aku belum ada ketetapan hati selain sebatas persaudaraan. Semua maumu akan kuturuti. Jika kau berkeinginan untuk menikah, akan kuupayakan perempuan yang cantik.
12. // aja nrang baya apupuh/ mêsthi manira labuhi/ mung aweta dadi kadang/ Rajaputra sarêng myarsi/ kumênyut mathêkêl ing tyas/ ngênglêng kapirangubrangti//
Kau akan kuperjuangkan selama kau tidak bertindak kurangajar dan tetap berlaku sebagai saudara”. Saat sang pangeran mendengar perkataan Sarirasa, dalam hatinya ia merasa geram bercampur heran dan sedih.
13. // rujitene tyas sinamun/ alon sabdanira manis/ pasiyan andika têdha/ Bêndara dhatêng ing mami/ dadosa patah kewala/ nêja tulus sobat baik//
Namun kehancuran rasanya disamarkan. Perlahan ia berkata, “Kumohon, aku bisa menjadi pengiring saja bagimu. Aku menginginkan menjalin persahabatan baik."
14. // sukalilana wong ayu/ ing têmbe lamun akrami/ dados pangiring kewala/ lair saos jawi samir/ Gusti antuka satriya/ kang bagus baut ing rêsmi//
"Aku rela, kelak jika Paduka menikah, akulah yang akan menjadi pengiring. Lahir batin aku berdoa semoga Paduka beroleh jodoh seorang ksatria tampan yang pandai bercinta."
15. // tan nêja kramaa ingsun/ yen andika dereng krami/ taunana windonana/ ingsun tan nêja akrami/ mirah ing saparanira/ rama ibu tan tinolih//
Aku tak mau menikah jika Paduka belum menikah, bertahun-tahun atau berwindu-windu sekalipun aku tak hendak menikah. Aku turut kemana pun kau pergi. Tak kupikirkan ayah dan ibu,
16. // arsa sih dika wong ayu/ dhingin nguripakên pati/ kapindho ingakên kadang/ prasobat sudara wedi/ punapa winalêsêna/ tan lyan srah yuswaning urip//
yang kuharapkan hanya belas kasih darimu yang telah menghidupkan aku dari kematian dan sudi mengaku saudara sejati denganku. Aku tak mampu membalas apapun selain menyerahkan hidup dan matiku.
17. // têmbe yen krama wong ayu/ ywa lali marang pun abdi/ sokur benjang yen kapanggya/ manira ingkang maesi/ mesêm sang dyah Sarirasa/ alon angandika manis//
Kelak jika kau menikah wahai cantik, janganlah kau lupa pada abdimu ini. Syukur jika pada saat itu kita bertemu, aku yang akan meriasmu”. Sarirasa tersenyum dan berkata,
18. // apa têmên wong abagus/ alali mring ibu sori/ mung anut saparanira/ suwawi sami lumaris/ yata pra samya lumampah/ munggeng ngarsa Nata Dewi//
“Benarkah itu, wahai tampan? Kau bisa melupakan ibumu sang permaisuri dan hanya mengikuti ke mana aku pergi. Jika demikian, mari kita pergi”. Mereka berdua pun mulai berjalan dengan sang dewi berjalan di muka.
19. // Dyan Tambangraga neng pungkur/ wau Sang Narendrasiwi/ ing tyas tan kêna ingampah/ ningali kang mendha Ratih/ kang dadya wuri ing ngarsa/ kêng pocong maya rêspati//
Raden Tambangraga berjalan di belakang. Selama perjalanan, ia benar-benar tak mampu menahan hasratnya memandang sang putri yang bagai Dewi Ratih. Apa yang menjadi fokus pandangannya hanyalah bagian belakang sang putri yang tampak indah terbayang.
20. // nêmpuh byat Sang Rajasunu/ sang dyah rinangkul sing wuri/ ingras tangkis kiswanira/ arsa pinondhong sang putri/ sru mêjang astaning priya/ agya mêsad ing wiyati//
Sang putra mahkota nekad. Sang putri dipeluknya dari belakang, namun dengan keras ditangkis. Tak cukup sampai di situ, ia ingin menggendong sang putri. Belum sampai berhasil, sang putri segera melesat ke langit.
21. // gya dhawah Sang Narpasunu/ ing kisma sangêt tan eling/ sang dyah kang mêsat gagana/ sakêdhap supe sang pêkik/ ketang runtike wardaya/ arsa kundur ing ujwadi//
Sang putra mahkota jatuh terpental ke tanah dengan keras hingga tak sadarkan diri. Sedangkan sang putri yang telah berada di angkasa untuk sesaat melupakan Gandakusuma. Dilibat kemarahan, ia memutuskan untuk kembali ke tempatnya.
22. // prapta pasanggrahanipun/ pan cêngkramanya Sang Dewi/ dalêmira kang sanyata/ ingran guwa Sirolahi/ rawuh banjang pamêlêngan/ api parangu Sang Dewi//
Sampailah sang dewi di pesanggrahannya, dalam kediamannya yang sejati bernama Gua Sirolahi. Sampai di tempat meditasinya, berkuranglah kemarahannya.
23. // engêt kang kantaka kantun/ wau Pangeran Dipati/ mangkana esthining driya/ kaya paran ingkang keri/ si jênad Gondakusuma/ yen sun rasa awak mami//
Teringatlah ia pada seseorang yang ia tinggalkan dalam keadaan tak sadarkan diri, Pangeran Adipati. Dalam hati ia berkata, “Bagaimanakah keadaan Gandakusuma yang kutinggalkan? Jika kupikirkan,
24. // kêtanggungan mrih rahayu/ rada niaya sathithik/ mendah solahe sun tilar/ bok ya sun sirêpe dhingin/ brangtane marang manira/ sang dyah nulya wangsul malih//
aku agak menyiksanya. Apakah yang akan ia perbuat jika kutinggalkan? Baik akan kucoba untuk mengurangi rasa ketertarikannya padaku”. Sang putri pun segera kembali.
25. // Sang Rajaputra wus wungu/ pungun-pungun Rajasiwi/ kaga(58v)gas kasmaranira/ gandrung-gandrung brongta kingkin/ lawan(?) dyah Sarining rasa/ pinudya gandrung sinandhing//
Sang putra mahkota telah kembali sadar dan tertegunlah ia. Larut dalam rasa kasmaran. Terbayang cintanya pada Sarirasa yang menjadi pujaan hatinya yang ia harap dapat bersanding,
26. // jumênêng sang among gandrung/ amimir kunca rêspati/ barang pinindha sang rêtna/ Sarining rasa Pramesthi/ wontên pêksi mencok ing pang/ brêkutut ungêlnya asri//
berdiri dengan dirinya yang tengah dilanda cinta sambil memegang ujung kain kampuh yang indah. Segala hal dilihatnya bagai sang putri Sarirasa. Suatu saat, ada seekor burung perkutut yang hinggap di dahan yang bersuara merdu.
27. // kaget sang asmara gandrung/ ginalih sang kusuma di/ nguwuh-uwuh kang sarira/ sêksana dipun parani/ rinungrum riniyêmbada/ sabdanira ngasih-asih//
Terkejutlah ia. Di pikirannya, burung itu adalah sang putri impian. Ia pun berusaha memanggil burung itu sambil didekatinya. Setelah dekat,  dirayunyalah dengan kata-kata manis berbalut cinta mengiba-iba.
28. // nah angger kang sawang gandrung/ amung manira mas Gusti/ paran dasih kadukan(-1)/ sineba nora nglanggati/ suwawi kawula êmban/ dadya pamulanging pati//
“Duhai putri yang kucintai, sesungguhnya hanya engkaulah tuanku. Mengapakah kau marah pada hambamu hingga tak mau kudekati? Marilah kugendong sebagai penawar ajal,
29. // sunga usadaning gandrung/ wurung mati sida dlêming/ yen tan tulus sih andika/ kaniaya wong akuning/ aweh lara tan palastra/ Radyan duk prapta soring wit//
berilah aku obat bagi cintaku. Sesungguhnya tiada aku akan mati dan hanya terus akan meracau jika tak kudapat cinta darimu. Mengapa kau tega duhai manis, memberi sakit namun tak sampai mati?”. Ketika sang raden telah sampai di bawah pohon,
30. // kang pêksi brêkutut mabur/ Radyan engêt lamun pêksi/ yata sang dyah Sarirasa/ wus prapta ngarsa sang pêkik/ nanging matak panglemunan/ sang rêtna datan kaeksi//
burung perkutut itu terbang, dan seketika sadarlah ia bahwa yang ia rayu tadi hanyalah seekor burung. Tetapi sesungguhnya Sarirasa telah berada di hadapannya, hanya saja ia menggunakan ajian menghilangkan wujud hingga ia tak terlihat.
31. // mung gandanira ingkang rum/ Rahadyan kagyat kang galih/ saya kagagas ing brongta/ gumyur murcitaning galih/ sinawang saya kagiwang/ kumarêntêg angranuhi//
Hanya harumnya saja yang dapat tercium. Gandakusuma terkejut dalam hatinya. Cintanya semakin menjadi, bergelora dalam kalbunya.
32. // mawang-mawang tawang suwung/ sang dyah tan ana kaeksi/ myat ing wuri kering kanan/ tan katingal sang rêtna di/ putêg tyase Narpaputra/ sabdanya amêlas asih//
Dilihatnya langit, kosong saja. Tak terlihat sang putri ada di sana. Dilihatnya ke belakang, ke kiri, dan ke kanan juga tak terlihat keberadaan sang putri. Dalam kekalutan hati, Sang Putra Mahkota pun berkata iba,
33. // lah katona mirahingsun/ asunga usadaning gring/ wadung pari sira Nimas/ kaniaya sun arani/ anglalaga wong abrongta/ tan tulus sihing kaswasih//
“Perlihatkanlah dirimu, cintaku. Berilah aku penawar bagi sakitku. Bagai kata pantun, wadung pari, sungguh tega duhai kau dinda. Menganiaya orang yang tengah dimabuk cinta. Tiada tulus dalam mengasihi (aku) yang berduka karena cinta.
34. // wulung wido mongsa batur/ mati kalap ing wong kuning/ kalpika sinêsêr sotya/ tan wêlas wong kuntrang-kantring/ kukus gunung kadhakêna/ yêkti sun ginti(?) ing wuri//o//
Bagai burung bido yang memangsa temannya, aku mati karenamu duhai sang putri berkulit kuning. Bagai cincin bermata intan, tidak kasihankah kau padaku yang terlantar karenamu? Laksana kepulan asap dari gunung, sesungguhnya akan kutunggu (?) kelak.
Sumber: alangalangkumitir.wordpress.com
You have read this article Sastra with the title Gandakusuma Tergila-gila Dengan Dewi Sarirasa (Serat gandakusuma-8). You can bookmark this page URL https://pesantren-budaya-nusantara.blogspot.com/2011/12/gandakusuma-tergila-gila-dengan-dewi.html. Thanks!

No comment for "Gandakusuma Tergila-gila Dengan Dewi Sarirasa (Serat gandakusuma-8)"

Post a Comment