
PUPUH XIII
=== D U R M A ===
1. //o// Kyating sayenggêlêng Prabu Dasaboja/ talingan lir sinêbit/ kang gada ingikal/ netra dik sabdanya kras/ ora ta lah sira maling/ kênya ngalunyat/ nyênyêngit si pênyakit//
Prabu Dasaboja yang mendengar perkataan (Sarirasa) merasa telinganya bagai diiris. Gadanya diputar, matanya memerah karena marah, ia bersabda keras, “Hai, kau pencuri! Perempuan kurangajar! Perkataanmu sungguh tak enak bagai penyakit!
2. // anjing gila maki-maki kajahatan/ kênes lir sundêl anjing/ (73r)apa kadibyanya/ tan ulap jênêng para/ bisaa amblês ing bumi/ tan wurung sira/ sun gada jur wor siti//
Dasar anjing gila, memaki-maki dengan jahat! Lagakmu seperti perempuan sundal! Apa yang sebenarnya kau bisa?! Tak mungkin aku gentar menghadapimu. Meski kau mampu menembus tanah sekalipun, tak urung kau hancur bercampur tanah terkena gadaku!”.
3. // sang kusuma runtik cumêntheng ngandika/ aja kakeyan angling/ mara tibakêna/ gada masireng jaja/ kotbuta Sri Narapati/ dhêndha ingikal/ sang dyah ginada aglis//
Sang putri amat marah dan berkata dengan lantang, “Jangan banyak bicara, kau! Ayo! Segera jatuhkan gadamu ke dadaku!”. Sang raja menjadi teramat murka. Gadanya diputar-putar dan dengan cepat mengarahkan gadanya kepada sang putri.
4. // pan tinangkis asta kering sumanglêsat/ gada tumibeng siti/ dhungkar byantalanya/ Sang Prabu Dasaboja/ saya pringut kurdha mangrik/ gada cinandhak/ sang dyah sinabêt malih//
Dengan gesit, sang putri menangkis gada dengan tangan kirinya seraya menghindar. Gada pun terjatuh ke tanah. Sang Prabu Dasaboja kian bertambah marah, gada kembali diraihnya. Sang putri kembali disabetnya.
5. // sang dyah milar pinutêr Sri Dasaboja/ sinabêt udhêt glinting/ makuthanya nigal/ tangi areyab-reyab/ mangsah kurdha saya wêngis/ kras ing wuwusnya/ heh tadhaha den bêcik//
Sang putri menghindar sambil berputar. Sri Dasaboja disabet dengan sabuknya hingga mahkotanya jatuh dan patah. Dasaboja berusaha bangun kembali dan kembali bertanding dengan kemarahan yang kian menjadi. Sabdanya, “Hei! Terimalah ini!
6. // aja indha lah kênes ditanggon ing prang/ arêp bondhakalani/ sang rêtna ngandika/ age mara tibakna/ gya ginada Prabu Dewi/ wanti tan obah/ wulunya siji tan gigrig//
Jangan kau menghindar, hai kenes! Bersikaplah perwira di medan laga!”. Sang putri berkata, “Segeralah kau jatuhkan!”. Sang Prabu Dewi pun segera digadanya berkali-kali, namun ia tiada beringsut dan tiada rontok bulunya selembarpun.
7. // kunêng ingkang yuda ta sêkaliyan(-1)/ kocap kang neng jinêm mrik/ Dyan Gondakusuma/ dugi ingkang asmara/ duk samana ingkang wanci/ pukul sakawan/ datan sare sang pêkik//
Demikianlah mereka yang tengah berlaga di medan tempur. Kini, dikisahkan mereka yang tengah berada di peraduan, Raden Gandakusuma yang baru saja selesai berolah asmara. Saat itu waktu menunjukkan pukul empat. Sang raden terus terjaga.
8. // nulya mirêng swarane kang yudabrata/ wus dinugi Sang Dewi/ Sang Dyah Sarirasa/ prang lan Dasaboja(-1)/ kalangkung mirmaning galih/ arsa tulunga/ busana den kêncêngi//
Ia pun mendengar suara mereka yang tengah bertempur. Ia telah menduga bahwa itu adalah suara Dewi Sarirasa yang tengah berperang tanding dengan Prabu Dasaboja. Hatinya merasa sangat khawatir. Ia pun hendak datang memberi pertolongan, segera ia mengencangkan busananya.
9. // pamit garwa kusuma yu Sariraga/ langkung maras ing galih/ arsa tan asunga/ wêlas mring dyah Sarirasa/ dadya rumojong Sang Dewi/ Sang Rajaputra/ wus miyos sing jinêm mrik//
Ia pun berpamitan dengan Sariraga. Awalnya Sariraga tak memberikan izin karena ia sangat khawatir. Namun, karena kasihan pada Sarirasa, Sariraga pun segera memberikan izin. Sang putra mahkota pun keluar dari peraduan.
10. // aningali yen kang bok abi[n]tutama/ langkung brêmantyeng galih/ nêngahi ngayuda/ Sang Prabu Dasaboja/ kagyat wontên priya prapti/ bagus taruna/ akras sêbdanya wêngis//
(Di luar, Gandakusuma) melihat ayundanya tengah berperang sengit, kemarahannya naik dan segeralah ia turun ke medan tempur. Sang Prabu Dasaboja terkejut melihat ada seorang pria tampan yang tiba-tiba datang. Ia pun berkata dengan keras,
11. // lah ta iki tunggale kang duratmaka/ sapa aranmu maling/ Radyan sabdanira/ ywa tambuh sira kopar/ ingsun putra Bandaralim/ aran manira/ Dyan Gondakusuma di//
“Nah, ini lagi datang teman si pencuri! Siapa namamu hai pencuri!”. Raden (Gandakusuma) menjawab, “Ketahuilah olehmu hai kafir, aku putra raja Bandaralim. Namaku Raden Gandakusuma”.
12. // Sri Narendra tan sêronta ngikal dhêndha/ Radyan sinabêt aglis/ malêsat tumiba/ siti dangu kantaka/ duk mriksa Narendra putri/ gya pinlajêngan/ wau Pangran Dipati//
Sang raja tak sabar dan segera memutar gadanya. Raden (Gandakusuma) segera disabetnya hingga melesat dan jatuh ke tanah hingga tak sadarkan diri. Melihat kejadian itu sang raja putri segera berlari menghampiri Pangeran Adipati.
13. // gya sinundhang cinandhak mustakanira/ saya dipun pijêti/ wus dhangangalihnya/ sang dyah sarwi ngandika/ dadak tulung wong ajurit/ têmah kantaka/ apêsan kaya mêri//
(Pangeran Adipati) segera diraih kepalanya sambil dipijat-pijat. Ketika Gandakusuma telah mulai sadar, sang dewi berkata, “Pakai menolong ikut-ikutan berperang segala, akhirnya pingsan. Mudah lemah seperti anak bebek.
14. // lah elinga wong bagus kapati nendra/ sun dhewe kang ajurit/ Radyan wus waluya/ nging api kapidhara/ amêgêng napas sang pêkik/ dyah Sarirasa/ langkung wêlas ing galih//
Sadarlah, pria tampan yang terlelap tidur. Biar aku sendiri yang bertanding”. (Sesungguhnya) Raden (Gandakusuma) telah sadar, namun ia berpura-pura pingsan. Sang rupawan menahan napasnya. Dewi Sarirasa menjadi sangat iba melihatnya.
15. // Rajaputra dene napasira sirna/ tansah tiniling-tiling/ napasira grana/ Radyan sru ngaras sigra/ kusuma nyiwêl sarya ngling/ iki wong apa/ mati angaras pipi//
“Duhai, putra mahkota, napasmu hilang!”. Dilihatnya dengan seksama napas yang keluar dari hidung Sang Raden. Raden (Gandakusuma) segera mencium sang dewi. Sang dewi mencubit sambil berkata, “Orang apakah ini, mati pun masih berusaha mencium pipi”.
16. // Radyan sampun kawanguran nulya lênggah/ sang dyah ngandika manis/ Pangeran kendêla/ sampun tumut ayuda/ Radyan rumojong ing kapti/ dyah Sarirasa/ nulya amangsah malih//
Raden (Gandakusuma) telah ketahuan dan segera duduk. Sang dewi berkata lembut, “Pangeran, tenanglah kau. Tak usah ikut berperang”. Raden (Gandakusuma) menuruti kehendak Dewi Sarirasa. Dewi Sarirasa segera kembali ke medan laga.
17. // sampun panggih lawan Prabu Dasaboja/ Sang Nata nêbda wêngis/ lah nyata yen ala/ sêlendêr rasa/ gawa maling priya pêkik/ gêdhong manira/ kinarya main-main//
Setelah kembali berhadapan dengan Prabu Dasaboja, sang raja berkata dengan lantang, “Jelas kau berhati busuk! Membawa teman sesama pencuri seorang pria tampan, gedungku dibuat main-main!
18. // dhapêt untung dhuwa-dhuwa main suka/ brasa dhuwa sêkali/ kotor têmpat kamar/ tidhuran dhalêm birsah/ prampuwan dhuwa mêncuri/ tan wurung padha/ sun kisas têkeng pati//
Kalian, dua perempuan main gila! Membuat kotor kamar saja! Pencuri kalian semua! Tak urung akan kuhukum mati kalian!”
19. // sang kusuma lir sinêbit karnanira/ myarsa wuwuse Sang Aji/ nrajang ngancik kisma/ kongsêp Sang Dasaboja/ sinepak muka gêbanting/ têbah kalumah/ tangi langkung kurdha ngrik//
Sang putri mendengar perkataan Prabu Dasaboja bagai diiris telinganya. Ia pun segera menyerang Prabu Dasaboja hingga ia terjungkal ke tanah. Setelah itu, dengan cepat ia menyepak wajah Prabu Dasaboja hingga ia terbanting dengan posisi terlentang. Sang raja segera bangun dengan marah.
20. // sigra mangsah kotbuta mangikal dhêndha/ sang dyah sinabêt aglis/ sinampeing asta/ sumiyut mêsat sigra/ tibeng kisma bumi gonjing/ sang dyah digdyanya/langkung ngebat-ebati//
Sang raja segera memutar gadanya dengan marah. Sang dewi disabetnya namun berhasil ditangkis dan ia segera menghindar dengan meloncat. Gada terjatuh di tanah dengan keras hingga menimbulkan getar. Sang dewi ternyata sangat digdaya.
21. // Sri Narendra esmu miris manahira/ kaciwa ing ajurit/ nging merang mundura/ dene mêngsah wanodya/ gya narik sabêt Sang Aji/ sang dyah jinangkah/ tinampelsampun kêni//
Sang raja sebenarnya merasa kecut hatinya. Ia sudah merasa kalah, namun malu untuk mundur karena lawannya adalah seorang perempuan. Sang raja menarik pedangnya, sang dewi dihujaninya dengan pedang, namun tak kena karena berhasil ditangkis.
22. // dening asta pinutung dadi titiga/ saya ringut Sang Aji/ butêng grah ruhara/ mêksa nubruk sang rêtna/ sang dyah kang patrêm tinarik/ Sri Dasaboja/ sinongga jaja titis//
Dengan tangannya, pedang tadi dipatahkannya menjadi tiga bagian. Sang raja kian murka. Sang dewi segera diterjangnya. Waspada dengan bahaya yang menyerangnya, sang dewi menarik patremnya. Patrem dihunus tepat mengenai dada Sri Dasaboja.
23. // rah sumêmbur aniba lajêng palastra/ Rajaputra sarêng wrin/ Sri kopar wus lena/ gya mêrpêki sang rêtna/ myang Sariraga Sang Dewi/ lumajêng enggal/ nungkêmi Nata Dewi//
Darah memancar deras. Prabu Dasaboja jatuh dan mati. Sang putra mahkota yang melihat sang raja kafir telah mati segera menghampiri sang dewi. Ia bersama Dewi Sariraga segera berlari mendekati Dewi Sarirasa dan menyembah sang raja dewi.
24. // esmu merang kêrantan de solahira/ duk rinurah ing rêsmi/ mring Pangran Dipatya/ wit sinandi ngasmara/ karuna tambuh kang kesthi/ Sang Prabu Rara/ tansah ingarih-arih//
Sariraga merasa sangat malu bila mengingat ia telah bercinta dengan Pangeran Adipati. Ia pun menangis. Sang raja dewi tak henti-henti melipurnya.
25. // yayi Dewi aja rujit ing wardaya/ satingkahing sang pêkik/ trang karsa manira/ wit sêjanya Dyan Arya/ ingsun den arah kêpati/ nanging lênggana/ reh durung têkeng jangji//
“Dinda Dewi, janganlah bersedih. Segala yang telah dilakukan oleh Raden Gandakusuma, semua adalah atas perintahku. Sebab, Raden Arya berkeinginan keras atas diriku. Namun, aku tak bisa karena belum tiba saatnya
26. // lalakone yayi Dewi jênêngingwang/ awit karsaning Widi/ gampang yen wus mongsa/ mêdhar gaibing cahya/ adrênging kurnel mrih jurit/ sira sun karya/wakil paguting jurit//
bagiku dinda Dewi, belum sampai suratan Tuhan atasku. Jika sudah saatnya, semua akan mudah bagi kita untuk membuka apa yang masih gaib bagi kita. Karena kerasnya kehendak sang kolonel untuk bertempur, kau kujadikan wakilku untuk bertemu di pertempuran.
27. // sira dhingin tan ewuh sun ingkang tuwa/ lêjar kang sinung wêling/ sang dyah Sariraga/ kendêl dennya karuna/ Nêrpaputra mesêm angling/ yayi jêr nyata/ sun wis oleh pêrmisi//
Kau dulu, nanti baru aku yang tua”. Seusai Dewi Sarirasa bersabda, Dewi Sariraga pun berhenti menangis. Sang putra mahkota berkata sambil tersenyum, “Dinda, benar apa yang dikatakan tadi, aku sudah beroleh izin.
28. // urdi saking Nonah Bêsar Batawiyah/ dyah Sariraga jiwit/ malerok mring garwa/ mesêm Sang Prabu Rara/ Radyan tyas marwata siwi/ karênggeng sumbaga/ ngesthening tyas kang mijil//o//
dari Nona Besar dari Betawi”. Dewi Sariraga melirik sambil mencubit kekasihnya. Sang raja dewi tersenyum. Raden Gandakusuma merasa sangat senang hatinya, terpancar dari raut wajahnya, sebagai gambaran apa yang dirasakan batinnya
Sumber: alangalangkumitir.wordpress.com
You have read this article Sastra
with the title Dewi Sarirasa Membunuh Raja Dasaboja (Serat Gandakusuma-10). You can bookmark this page URL https://pesantren-budaya-nusantara.blogspot.com/2011/12/dewi-sarirasa-membunuh-raja-dasaboja.html. Thanks!
No comment for "Dewi Sarirasa Membunuh Raja Dasaboja (Serat Gandakusuma-10)"
Post a Comment