Blog Pesantren Budaya Nusantara adalah sebuah inovasi pendidikan non formal berbasis Budaya Islam Nusantara di dunia maya yang memiliki tujuan memelihara, melestarikan, mengembangkan secara inovatif warisan budaya Nusantara yang adiluhung di tengah arus gelombang globalisasi yang akan menghapus identitas etnis, budaya, bahasa, agama, negara

Gandakusuma Bercinta, Dewi Sarirasa Digoda Raja (Serat Gandakusuma-10)

 Oleh: Mas Kumitir
PUPUH XII
=== ASMARADANA ===
1. //o// Sarirasa sang rêtna di/ duk wrin kang rayi wus nendra/ gya tumrun saking jinêmngron/ alon denira akesah/ panggih Sang Rajaputra/ manis sabdanya sang ayu/ Radyan andika mring kamar//
Ketika melihat bahwa adiknya sudah terlelap, Sarirasa pun segera turun dari ranjang. Perlahan ia pergi menemui sang putra mahkota dan berkata padanya, “Raden, pergilah ke kamar.
2. // pun Sariraga wus guling/ ywa supe wêkas manira/ tingkah sabdane wulangon/ mesêm Dyan Gondakusuma/ esmu ngungun ing driya/ ingsun rasa nora tuhu/mas mirah udayanira//
Sariraga sudah tertidur. Jangan lupa dengan pesanku tentang tatacara berolah asmara. Raden Gandakusuma tersenyum. Dalam hati ia bingung. “Kurasa seharusnya tidak demikian wahai emas intanku.

3. // tan lyan sandika nglampahi/ na(67r)mung andika ywa kepyan/ lampahe pan asabdane/ masthi manirarsa-arsa/ kukume kalih tata/ sang rêtna mesêm amuwus/ Dyan jinongkongkên mring galba//
Namun, aku tetap akan mematuhi permintaanmu”. Sang dewi tersenyum seraya berkata, “Tapi, jangan kau lupakan segala perkataan, hukum, dan tatacaranya”. Sang raden pun segera didorong masuk.
4. // Sarirasa sang rêtna di/ jageni aneng kunjaran/ tansah prayitna ing tyase/ manawa tangi kang jaga/ utawa yen praptaa/ Sri Narendra Dasabahu/ yata Dyan Gondakusuma//
Sarirasa berjaga di depan penjara. Ia selalu waspada kalau-kalau petugas jaga terbangun atau Raja Dasabahu tiba-tiba datang. Alkisah, Raden Gandakusuma
5. // malêbêt mring jinêm wangi/ sêjweng sang dyah anendra/ maras-maras sênêng wonge/ gumyur kewran ing wardaya/ yenira mrih asmara/ alon inggah ireng kasur/ grêmêt-grêmêt tan saronta//
masuk ke peraduan. Sang dewi tengah tertidur. Dalam hati ia merasa cemas bercampur senang. Pikirannya diliputi kebingungan untuk mulai berolah asmara. Perlahan ia naik ke atas ranjang, merayap-rayap tak sabar.
6. // sang dyah kinêlonan ririh/ sarwi angon pangunjaling napas/ tumimpah wêntis keringe/ kasliring manumpang jaja/ prêmpu sumyaring driya/ nir byat bayaning sisiku/ sang rêtna tandya ngarasan//
Sang dewi didekapnya perlahan. Seraya menahan napas, ia menumpang (kaki) di paha kirinya dan (tangan) di dada. Ia semakin berdebar namun tak tahan lagi, diterjangnya segala resiko, sang dewi dicumbu,
7. // mangêsêp-êsêp panêpi/ kang asta antêng kitiran/ gumrayang-grayang tan leren/ rara gyat kang lagya manendra/ wantune putri kênya/ gumrutug trakap ing kalbu/ dadya karuna sasambat//
dikecupnya. Tangannya terus bergerak, menggerayangi tanpa henti. Sang dewi yang semula tertidur mendadak terkejut. Layaknya seorang putri yang masih perawan ia sangat ketakutan, ia pun menangis sambil meratap.
8. // adhuh mati sapa iki/ apa Prabu Dasaboja/ amendha warna kinaot/ angur ingsun patenana[/] mau rewang sun nendra/ ya Sarirasa bak ayu/ mêngko ana jalma priya//
“Aduh, mati aku! Siapakah ini? Apakah Prabu Dasaboja yang tengah berubah rupa? Lebih baik bunuhlah saja aku. Tadi sepertinya Kanda Dewi Sarirasa yang menjadi temanku tidur, sekarang ada seorang laki-laki”.
9. // Dyan Tambangraga nêbda ris/ yayi aja tambuh sira/ ingsun kadangmu yêktine[/] goningsun mindha priya/ sira sun wulang srah lulut/ ing besuk lamun akrama//
Raden Tambangraga berkata, “Wahai Dinda, janganlah kau berpura-pura tidak tahu. Sesungguhnya aku adalah saudaramu. Aku mengubah wujudku menjadi seorang laki-laki untuk mengajarimu bagaimana cara bercinta sebagai bekal jika kelak kau menikah.
10. // kaget duk rinubaseng sih/ dene gya mrih sukeng driya/ dyah Sariraga duk anon/ sabdanya sang mrih asmara/ asrêp raosing driya/ engêt yen kang bok pinunjul/ wiknya mimba saniskara//
Terkejut saat diajak bermain asmara, tetapi segera menimbulkan senang hati. Melihat perkataan sang pembuat asmara, Sariraga merasa sejuk hatinya. Ia teringat bahwa ayundanya merupakan seseorang yang sakti dan mampu berubah segala wujud.
11. // matur alon sarwi wiwrin/ lah bok sampun sapunika/ dene mawi pasinaon/ mêngkarag githok kawula/ kakang bok ge maliha/ Radyan mesêm sabdanya rum/ lah yayi sadhela êngkas//
Sambil masih ketakutan, Sariraga berkata pelan, “Ah, jangan sekarang. Dan lagi mengapa harus diberi pelajaran segala? Sampai meremang bulu kudukku. Kanda Dewi, sudahlah, kembalilah ke wujud semula”. Sang raden tersenyum dan berkata, “Wahai Dinda, sebentar lagi”.
12. // sang rêtna umatur ririh/ bok sampun alama-lama/ sakit awak ngong têmahe/ paeka samining driya/ wontên dadamêlira/ kenginga jajampi lêsu/ dene ta sami wanodya//
Sang dewi berkata pelan, “Janganlah terlalu lama. Badanku sakit semua. Ini seperti menipu perasaan kita dengan perbuatanmu karena kita sama-sama perempuan,
13. // tanpa wêkas ing pêrkawis/ lan tansah atêmahira/ sang mindha warna sabdane/ yayi ingsun bisa muja/ bêkakasing asmara/ nah angger kang mawang tengsu/ kiyadaning ing Badiman//
tiada akan ada akhir dari semua ini”. Sang penyamar bersabda, “Dinda, aku bisa menciptakan perangkat untuk bercinta. Untuk itu, wahai kasih yang bagai rembulan, mutiara (?) negara Badiman,
14. // kang asih ing kadang yêkti/ den tulus anut ing karsa/ tansah ingaras sang  sinom/ pinithing-pithing sang rêtna/ Radyan sajroning driya/ saya sru ing karsanipun/ sang dyah sangsaya trataban//
yang sungguh sayang pada saudara, sudahlah turuti saja kehendakku ini”. Sang dewi diciuminya, dijepitnya dengan paha. Raden (Gandakusuma) semakin bernafsu dalam (menuntaskan) kehendaknya. Sang dewi kian berdebar.
15. // tandya sang dyah ngolang-aling/ kang sarya juwêt ngandika/ priye kakang bokkarsane/ dene ta nera(nora?) mangkana/ yata sang mindha warna/ tan pêgat denira ngungrum/ dangu-dangu tan saronta//
Sang dewi berguncang-guncang menahan sakit seraya terus berucap, “Bagaimana maumu, Kanda Dewi? Mengapa begini?”. Namun Gandakusuma tak henti menyenggamainya. Lama-lama kian tak sabar,
16. // manêkakkên ingkang karsi/ sang rêtna dadya krepotan/ nulya srah jiwa ragane/ lêga galihnya sang mindha/ alon dennya ngandika/ adhuh mirah jiwaningsun/ jimat mundrining kang maca//
untuk mempercepat datangnya kehendaknya. Sang dewi menjadi kerepotan, dan akhirnya ia pun memasrahkan jiwa dan raganya. Gandakusuma merasa lega hatinya. Perlahan ia berkata, “Duhai permata jiwaku, jimatku yang paling kusayang,
17. // aja maras nimas yayi/ murdamu dhêsêl kewala/ sun arah sakwêtarane/ ngandika kusuma rara/ kang bok inggih cinoba/ yen sakit kawula mundur/ ajrih bok kalajêng pêjah//
jangan takut, Dinda. Susupkan kepalamu saja”. Berkatalah sang dewi, “Kanda Dewi cobalah saja. Bila sakit, aku mundur. Aku takut akan mati”.
18. // ngandika sang mindha warni/ ingsun kang nanggung Bêndara/ yen nganti kabanjur layon/ kusuma dadrah sakarsa/ tandya ingangkat sigra/ pinêtêkên kêng sumengrum/ anjola sarwi karuna//
Berkatalah sang penyamar, “Aku yang menanggung bila terus mati”. Sang dewi pun pasrah. Gandakusuma mengangkatnya, dimasukkannya ke dalam kemaluan (Sariraga). Sang dewi terkejut seraya menangis.
19. // kusuma gumêtêr anjrit/ pinithing mawantya-wantya/ dinamon ngusap wenine/ tansah ginunturan sabda/ dhuh yayiku Bêndara/ wis lumrahe dereng tahu/ yen wis lama-lama mangkya//
Sang dewi bergetar hebat badannya dan ia pun menjerit. Berkali-kali diapit pahanya, diusap rambutnya dan dihujani dengan perkataan, “Duhai Dinda, Tuanku. Maklumlah karena kau belum pernah. Bila sudah terbiasa kelak,
20. // mêdal saene mas yayi/ kusuma sumambung sabda/ mengo ngliring dhuh kakang bok/ wuwuse têka sêmbrana/ sênadyan den obahna/ kakang sampun sêrusêru/ dipun lon-lona kewala//
akan semakin baik, Dinda”. Sang dewi menjawab sambil menoleh, “Duhai Kanda Dewi, mengapa sembarangan sekali kau berkata. Jika kau ingin menggerakkan, jangan kencang-kencang, Kanda. Pelan-pelan saja”.
21. // ngandika sang pindha warni/ sun mongsa kadiya bocah/ ênggih sasêlot-sêlote/ pamura asmara brongta/ kalih tan paja muka/ ngênglêng panyiptaning kalbu/ rasa dwi dadi sajuga//
Berkatalah ia yang menyamar, “Aku tak mungkin bertindak seperti anak-anak”. Lama-kelamaan, menyatulah mereka dalam gulungan asmara. Terbenam dalam ekstase. Dua rasa telah menyatu.
22. // rekane kang sa(70v)mya uning/ unggah-unggah ing pratingkah/ ira yen kala patêmon/ mrih luhure kang wardaya/ nadyan kang darbe sastra/ jêr pyagung bancer misuwur/ patrap nglimbangi carita//
Demikianlah menurut mereka yang mengerti tentang bagaimana cara-cara bercinta. Demi keluhuran pikiran, dia yang mengarang cerita ini, seorang petinggi yang terpandang, ingin mengimbangi cerita.
23. // dugi dennya pulang rêsmi/ wau Sang Rajapinutra/ wus jinarweng niskaraneng/ mring sang rêtna Sariraga/ sareh ing tyas lêgawa/ sang dyah kamantyan sru ngungun/ wêkasan sukeng wardaya//
Telah tuntas mereka bersenggama. Sang putra mahkota telah diwejang segala hal yang harus dilakukannya dengan Dewi Sariraga. Hatinya lega. Sang dewi teramat sangat bingung, namun akhirnya merasa senang.
24. // kunêng kang mangun pudyeng sih/ kocap Sa[ng] Sri Dasaboja/ latri tan eca galihe/ miyarsa bênce myang têkak/ kolik tuhu sauran/ mijil saking jro kêdhatun/ prayitna amundhi gada//
Demikianlah mereka yang telah berolah asmara. Dikisahkan Sri Dasaboja malam itu merasa tak tenang perasaannya. Didengarnya bunyi burung puyuh jantan, tekak, dan kolik bersahutan. Ia pun keluar dari dalam istana sambil memanggul gada.
25. // papriksa wadya kang kêmit/ pan samya tilêm sadaya/ saya gumrêgêd driyane/ laju mring pupungkuran/ manjujug ing kunjaran/ sêdaya kêsaos turu/ yata sang dyah Sarirasa//
Diperiksanya seluruh prajurit yang tengah berjaga, semua tertidur. Perasaannya semakin gusar. Ia berjalan terus ke belakang dan berhenti di penjara. Semua petugas jaga tertidur. Dewi Sarirasa
26. // priksa yen Sang Nata prapti/ sampun prayitna ing driya/ sumêkan sinêngsêt age/ sinomira sinilak/ arsa pajar mring Radyan/ ewêt pan lagya pulang yun/ mênawi akarya cuwa//
melihat kehadiran sang raja. Ia pun bersiap-siap, mengetatkan kain penutup dada dan menyibakkan rambutnya. Ia hendak melapor pada Raden (Gandakusuma) namun diurungkan sebab khawatir membuat kecewa mereka yang tengah bercinta,
27. // dadya mung anjageni kori/ Prabu Dasabahu wikan/ yen ana jalmestri katon/ wus dinugyeng duratmaka/ pinaran sigra-sigra/ duk panggih lawan Sang Prabu/ lah sira wong wadon apa//
oleh karena itu ia tetap berjaga di depan pintu. Prabu Dasabahu yang melihat sosok seorang perempuan, segera mengira bahwa (perempuan itu) adalah seorang maling dan langsung dihampirinya. Ketika mereka telah bertemu, berkatalah Sang Prabu, “Perempuan apa kau?
28. // dene warnamu yu luwih/ lawan apa sêdyanira/ de mepet neng ku(71r)njarane/ ngandika dyah Sarirasa/ ya sun sadulurira/ kang sira gêyong puniku/ karsaningsun arsa dhustha//
Wajahmu demikian cantik. Apa maumu, mengapa berada di penjara?”. Dewi Sarirasa menjawab, “Aku adalah saudara orang yang kau tawan(?). Aku ingin mengambilnya,
29. // de sira niaya luwih/ wong tan gêlêm pinêksa(-1)/ manira yêkti tan aweh/ denedene yen Islama/ sira wong kapir baha/ Sri Narendra Dasabahu/ duk miyarsa sabdanira//
karena kau telah menganiayanya. Orang tak mau mengapa kau paksa? Apalagi kau bukan Islam, kau benar-benar orang kafir!”. Sri Baginda Dasabahu yang mendengar perkataan Sarirasa,
30. // cumêntheng andudut ati/ langkung kabyataning brongta/ dhasar kang warna kinaot/ kasuluh kênyaring songka/ gumêbyar pamulunya/ kongas kang gonda mrik arum/ ngungkuli dy ah Sariraga//
yang demikian nyaring menarik hati malah menjadi jatuh cinta berat karena paras  sang dewi yang sangat cantik ditingkahi sinar bintang membuatnya kian cemerlang ditambah pula aroma wangi (tubuhnya) benar-benar melebihi Dewi Sariraga.
31. // kadya ginoyang kang galih/ lir linarut mu[r]kanira/ kang gada tandya sineleh/ sabdanya esmu ngrêrêpa/ yayi geningsun basa/ den wêca sapa aranmu/ lan pêrnah sadulur apa//
Hatinya bagai digoyahkan, kemarahannya sirna. Gada yang sedari tadi dipanggul, diturunkannya. Ia pun berkata penuh harap, “Wahai Dinda, sebagai sopan santunku, beritahukanlah siapa namamu dan bagaimana hubunganmu,
32. // lan Sariraga Sang Dewi/ yen marêngi karsanira/ datan susah sira colong/ mas mirah sadulurira/ pundhutên bae lila/ nanging sira ta wong ayu/ dalêma Kondhabuwana//
dengan Dewi Sariraga? Bila memang kehendakmu, tak usah kau culik wahai intan permata. Ambillah saja, aku rela. Tapi menetaplah kau di Kandhabuwana.
33. // mêngkonana jroning puri/ pun kakang langkung asuka/ mring andika mirahingong/ suka dadya palawija/ bêgondhal sanajana/ sokur sira arsa ngaku/ mring rakamu Dasaboja//
Berdiamlah di dalam istana, Kanda sangat suka padamu. Aku rela menjadi abdi palawija dan begundal sekalipun. Syukur jika kau mau mengaku Dasaboja sebagai suamimu.
34. // lah ta bok iya wong kuning/ cacad apa Dasaboja/ tur dhasar ratu agêdhe/ tur dhasar sugih bondha(-1)/ gêdhong ingsun patangpuluh(a)/ kabeh kêbak sêmat êmas(u)//
Terimalah wahai cantik. Lagipula kurang apa Dasaboja? Raja besar dan kaya harta benda. Bangunan milikku berjumlah empatpuluh, semua penuh dengan uang dan emas.
35. // seje gêdhong sun sawiji/ kantor gêdhe tur banjêngan/ isi rispis sundhul molo/ aku nimas lamun sira/ wus aneng prajeng garba/ tan nêja ingsun ajaku(?)/ kabeh ya wus pasrahira//
Ada lagi sebuah bangunan milikku. Sebuah kantor besar berderet berisi uang bertumpuk hingga mencapai bagian atas atap. Aku janji, jika kau sudah berdiam di dalam istana, tak lagi aku menginginkan itu semua. Segalanya kuserahkan padamu.
36. // ngarah apa wong adandhing/ besuk sira lamun arsa/ mêng-amêngan dhuwit akeh/ najan dadiya sreyalan/ mêsthi boya acuwa/ ngrangkêpa pisan wong ayu/ adol antên mas-êmasan//
Apa yang kau inginkan, manis. Bila memang kau mau bersenang-senang, ada banyak uang tersedia. Kau pasti tak akan kecewa, apalagi jika ingin menjual emas-emas”.
37. // sang rêtna sarêng miyarsi/ sabdanya Sri Dasaboja/ langkung runtik ing abatos/ nata saprang(?) arsa nyêlak/ sang rêtna aglis mingkar/ sangsaya srudukanipun/ nabda tumuding kang asta//
Sang dewi marah dalam hatinya mendengar sabda Sri Dasaboja. Dasaboja ingin mendekat, sang dewi segera menghindar dengan kemarahan yang kian memuncak. Ia pun berkata marah sambil menuding-nuding dengan jarinya,
38. // nora ta lah lanat kapir/ ngunine sawiyah-wiyah/ sêkêthi mokal yêktine/ ingsun dhêmêna mring sira/ rupamu kaya buta/ dhasar wus sinêdyeng kayun/ arsa mocok dhasing Raja//
“Tidak akan, kafir! Kau berkata seenakmu, seratusribu kalipun kau bicara tak akan aku tertarik denganmu! Wajahmu seperti raksasa! Memang sudah menjadi niatku untuk memenggal kepalamu!
39. // aja tambuh ing ajurit/ aran sun dyah Sarirasa/ Sirolah kadhaton ingong/ kusuma yu Sariraga/ dudu sanak myang kadang/ nanging sun labuhi lampus/ tan mundur ngêpruk ing sira//o//
Jangan kau tak tahu jika menjadi lawanku, namaku Sarirasa. Aku beristana di Sirullah. Sariraga bukan kerabat dan bukan pula saudaraku, tapi akan kubela sampai mati! Aku tak akan berhenti memukulmu (menyerangmu)”.
Sumber: alangalangkumitir.wordpress.com
You have read this article Sastra with the title Gandakusuma Bercinta, Dewi Sarirasa Digoda Raja (Serat Gandakusuma-10). You can bookmark this page URL https://pesantren-budaya-nusantara.blogspot.com/2011/12/gandakusuma-bercinta-dewi-sarirasa.html. Thanks!

No comment for "Gandakusuma Bercinta, Dewi Sarirasa Digoda Raja (Serat Gandakusuma-10)"

Post a Comment