Blog Pesantren Budaya Nusantara adalah sebuah inovasi pendidikan non formal berbasis Budaya Islam Nusantara di dunia maya yang memiliki tujuan memelihara, melestarikan, mengembangkan secara inovatif warisan budaya Nusantara yang adiluhung di tengah arus gelombang globalisasi yang akan menghapus identitas etnis, budaya, bahasa, agama, negara

Meski Diculik Raden Gandakusuma Tidak Goyah (Serat Gandakusuma -4)

Oleh: Mas Kumitir
PUPUH IV
=== M I J I L ===
1. //o// Mijil rasa pulêt cipta êning/ sêmana Sang Katong/ aladi sumedi êninge(-1)/ sampun lêpas dennya mêminta sih/ nêgês Sukma jati/ kang murweng tumuwuh//
Begitulah Sang Raja bersamadi dalam keheningan rasanya. Manunggal sudah cipta dan rasanya. Berserahlah ia dalam memohon belas kasih dan petunjuk pada sukma sejati (Tuhan) yang Maha Awal.
2. // tanpa warna tanpa rupa nanging/ nikmating Yang awor/ awor rasa surasa kacane/ êndi kawula lan êndi Gusti/ rupane atunggil/ lir duk purwanipun//
Tak berwarna, tak berwujud, namun hanya nikmat terasa dalam penyatuan dengan Tuhan. Rasa bercampur sudah. Mana hamba dan mana Tuhan tak lagi berbeda. Bersatu dalam wujud seperti pada awal mulanya.
3. // kawêrdaya sasmitaning osik/ lêjare tyas Katong/ sakêclapan lir wungu asare/ wusing pêpak gung praboting urib/ tandya purnajati/ pangasthining tuwuh//
Seluruh tanda-tanda yang ada telah dipahami. Hati Sri Baginda menjadi lebih lega. Sekilas ia bagai bangun dari tidur setelah seluruh perabot kehidupan dikuasainya. Segera ia mencapai akhir yang sempurna.
4. // pungun-pungun garwanta amêksih/ sumungkêm neng pangkon/ angrêrinding mangringi swarane/ waspanya drês kang sinambat tangis/ tan liwat Dyan Pêkik/ tansah sênggruk-sênggruk//
Sementara, istrinya masih bersembah di pangkuannya. Suaranya bergetar, airmatanya terus berlinangan. Hanya satu nama yang selalu ia panggil di tengah isak tangisnya, tak lain Raden Pekik (tampan) seorang.
5. // rindik-rindik saklangkung mlas asih/ adhuh putraningong/ mênyang ngêndi paranira angger/ têka nglangut atilar kamuktin/ a(23r)tega têmên mring/ tilar rama ibu//
Demikian rintihnya menyayat seraya terisak, “Duhai, anakku. Kemana engkau pergi, nak? Mengapa kau meninggalkan segala kebahagiaan? Sungguh tega dirimu meninggalkan ayah dan ibu”.
6. // apa sira ginawa ing maling/ de murca pandulon/ paran baya tingkah sun nak angger/ tan bêtah pisah lan sira Gusti/ yêkti ngong labuhi/ papa kaswasayun//
“Apakah kau telah dibawa oleh seorang penculik hingga tak tampak dari penglihatan? Apa yang harus kuperbuat, anakku sayang? Aku tak tahan berlama-lama pisah darimu. Dan demi bertemu denganmu aku rela menyandang papa dan derita”.
7. // sun lalipur ing tyas kang wiyadi/ nging mêksa katongton/ salêlewa myang solahbawane/ dene durung nambut ingakrami/ yen tinantun nguni/ lênggana tanpa yun//
“Meski telah kucoba menghibur diri, namun tetap saja masih terbayang-bayang sosok dan lakumu. Kau belum menikah dan jika ditanya dulu, kau selalu mengelak dan tak menginginkannya”.
8. // dhuh Pangeran yen putranta Gusti/ yen nêmahi layon/ ulun bela nglêbu tulangane/ pan dêrma neng ngarcapada Gusti/ baya anêmahi/ pati ngong Pukulun//
“Wahai Tuhan, jika anakku menemui ajal, hamba rela turut mati. Toh, dunia hanyalah sementara, lebih baik hamba mati”.
9. // antenana ing pangarib-arib/ neng swarga sun êmong/ aywa pisah lawan sira angger/ ing labête gêng trisna mring siwi/ kalanggêngan Gusti/ ywa pisah wakingsun//
“Tunggulah aku, Nak. Akan kurawat engkau di surga. Janganlah sampai kita berpisah, nak. Demikian itulah karena besarnya cintaku pada anak, meski sampai ke keabadian ya Tuhan, janganlah sampai aku berpisah dengannya”.
10. // warna-warna sambatireng tangis/ mung Radyan Wiranom/ miwah para maru sakathahe/ prameswari pra samya anangis/ lir bêlah kang bumi/ jro pura gumrumung//
Bermacam-macam hal terucap disela tangisnya, namun pada dasarnya yang diharap hanyalah Raden Sang Perwira Muda. Permaisuri dan para madu menangis hingga bumi bagai terbelah. Seisi istana dipenuhi suara tangis.
11. // riyêm-riyêm buwana esmu gri/ wangkawa kalêson/ uwung-uwung kêmlayung sonare/ samurcane Dyan sêkaring bumi/ udan riwis-riwis/ kadya ngungunngungun//
Dunia tampak remang, lesu dalam kesedihan. Langit redup sinarnya. Semua itu karena hilangnya Raden yang menjadi bunga dunia. Hujan rintik yang turun membuat rasa tercekam heran.
12. // praja samun sêmune prihatin/ sêmêne katongton/ agya melu sungkawa tejane/ kucêm surêm mamanone nagri/ myang godhong sêkaring/ tinon layu-layu//
Negara tampak dilibat prihatin. Pelangi bersorot penuh duka. Negara kuyu dan suram. Daun dan bunga-bunga terlihat layu.
13. // rêb-rêb sirêp giwangkara tuwin/ purnama acêlom/ tara-tara lidhah sudamane/ thathit-thathit lir milu wiyadi/ manuk-manuk muni/ tinon rangu-rangu//
Matahari dan purnama bersinar kelam. Bintang-bintang, kilat, dan petir bagai turut berduka. Burung-burung berkicau penuh rasa ragu.
14. // (24v)saya mangrês risang Adipati/ lêngêr-lêngêr cêlom/ lir jinait Sang Nata ing tyase/ jwala kongas sêmune alindri/ lir sang kaduk riris/ netarja sumuluh//
Sang Adipati kian teriris hatinya. Ia hanya mampu terdiam. Hatinya bagai dijahit. Matanya bersinar redup tanda ia tengah memendam kesedihan.
15. // Sri manggubah sasmitaning osik/ katrang mangusweng wor/ wêcana rum amanis têmbunge/ adhuh mirah Gusti wong akuning/ lah mendêla yayi/ ywa dadawa catur//
Sang Raja sadar akan pertanda yang ada. Ia pun berucap halus, “Duhai kekasihku nan jelita. Tenanglah engkau, dinda. Jangan lagi kau perpanjang pembicaraan ini”.
16. // aja akeh-akeh Nimas Gusti/ kang rinaseng batos/ ningalana Gusti kawulangger/ yen rinasa wuwuh mangranuhi/ pirang bara enjing/ tuk harjane laku//
“Jangan terlalu banyak berpikir yang bukan-bukan, dinda. Lihatlah pada kawulamu yang turut merasa sedih. Suatu saat pasti semua akan beroleh keselamatan”.
17. // jêr putranta Gondakusuma di/ pan lagya kinarseng(o)/ ing Sukmana kinarya wayange/ aneng datan kêna gingsir(-2)/ gingganga pamuji/ amêmurung laku//
“Sebab, putramu Gandakusuma tengah dikehendaki oleh Tuhan untuk melaksanakan rencananya. Yang terpenting, janganlah pernah berhenti memohon”.
18. // aywa bangêt-bangêt walang ati/ den pracaya ingong/ jêr manusa yêkti darma bae/ mung kinarya lantaran neng bumi/ anggêlarkên wiji/ sakehing tumuwuh//
“Jangan terlalu merasa khawatir. Percayalah padaku, bahwa manusia hanyalah perantara bagi terjadinya kehendak Tuhan di atas bumi untuk menebarkan benih segala yang hidup”.
19. // nora kêna dhakuja(?) pribadi/ atêmah kadudon/ pasrahêna mring Sukma jatine/ nora liwat wong tuwa puniki/ mung jurung pamuji/ mrih tuk kang pangestu//
“Tidaklah boleh kita memperturutkan emosi pribadi yang akan menimbulkan perpecahan. Pasrahkan segalanya hanya pada Sang Sejati. Tak lain, orangtua hanyalah berkewajiban mendoakan agar turunlah restu”.
20. // kusuma yu duk myarsa kang dêling/ ing rakesmu wados/ linairan sêbda pingitane/ lam-laming tyas karasa ing ati/ sêmana Dyah Dewi/ sing pangkon lumungsur//
Sang Permaisuri saat mendengar perkataan suaminya merasa berkurang kesedihannya. Terlahirlah apa yang ada dalam hatinya, tentang kesedihan yang dirasa. Sang Dewi pun beranjak dari pangkuan suaminya.
21. // matur alon kusumaning adi/ dhuh Pangeran ingong/ wêcanana Gusti kawulane/ kang wus kadhawuh dhatêng ing dasih/ drêng hamba pinaring/ jinarwa Pukulun//
Berkatalah ia pelan, “Wahai Tuanku, berilah petunjuk pada abdimu yang tengah mendendam rindu. Sesungguhnya aku sangat menginginkan penjelasan dari Paduka”.
22. // angandika risang Adipati/ dhuh dewaning sinom/ putra iku kinarya wranane/ pangwasane êdat kang sipati/ (25r)satitah kapêsthi/ kanyatahanipun//
Berkatalah Sang Adipati, “Duhai dewa makhluk jelita, sesungguhnya anak adalah tirai bagi kekuasaan Zat yang bersifat titah, telah pasti keberadaannya”.
23. // yêkti nunggal panujuning kakalih(+1)/ têmune teningong/ ulun wiji sira napakake/ duk madhahi rasa kang sêjati/ titising pamuji/ atas saking biyung//
“Dan sesungguhnya keduanya menyatu. Penyatuannya adalah ketika aku menurunkan benih atas dirimu, dan kau mewadahi rasa yang sejati. Permohonan yang sejati adalah dari ibu”.
24. // marma dipun dêl ing aurip(-1)/ raose teningong/ nora amung yayi sira dhewe/ trêsneng putra nadyan ulun yayi/ gêng trêsna nglangkungi/ tan kêtareng sêmu//
“Untuk itu percayalah dalam hidupmu, bahwa apa yang kau rasa tidak semata kau rasa sendiri. Aku pun menyayangi anakku, dinda. Tak kalah besarnya dengan rasa sayangmu kepadanya. Hanya saja tak tampak dalam penampilan”.
25. // nanging mangke sawêk anglampahi/ karsane Sukmanon/ putranira yêkti darma bae/ atas saking Yang Kang Murbeng bumi/ yen wis tutug benjing/ putranta reningsun//
“Tetapi saat ini ia tengah menjalani rencana Tuhan. Anakmu itu sesungguhnya hanyalah sekedar lantaran bagi Tuhan Yang Menguasai bumi. Kelak pada waktunya, anakmu, Dinda”.
26. // manggih mulya utamaneng bumi/ sinêmbah gunging wong/ sinêdhahan mêngkurat ki kabeh/ marma ulun tutur-tutur yêkti/ ciptanya kang uwis/ kabeh nalar dudu//
“Ia akan mendapatkan kemuliaan yang utama di dunia. Disembah oleh banyak orang dan diminta untuk berkuasa atas semuanya. Oleh karena itu, aku katakan sungguh-sungguh, sudahilah segala pikiran dan perasaan yang buruk”.
27. // lindhungna mring Sukmana jati(-1)/ jatine angêmong/ mring kawula yen têmên sêdyane/ datan samar sakêrkating dasih/ Allah sipat luwih/ tan ginggang ing pandum//
“Berlindunglah pada Sang Sukma Sejati, yang merawat dengan sesungguhnya pada hamba yang bersungguh hati dalam keinginannya. Tak akan Ia luput melihat keteguhan niat hamba-Nya. Sesungguhnya Allah bersifat Maha Kaya. tak akan berhenti memberi”.
28. // sang Dyah mucang ujunging pangliring/ tumungkul Dyah sinom/ duk kadrêsaning sabda sarine/ sumeh sumrah rumêsêping ati/ nging sinamun lungit/ jro nala angungun//
Sang Dewi hanya mampu menunduk saat mendengar sabda (raja). (Ia berusaha untuk dapat) menampilkan wajah yang ceria dan pasrah di dalam hatinya. Tetapi, jauh di dasar kalbunya ia masih merasa takjub.
29. // têmah lêjar pasrah Sukma jati/ ulun mongsa borong/ kang amarna tingkah mring dasihe/ dhuh Pangeran mugi-mugi(-2)/ tinulusna dasih/ mulyaning pangestu//
Akhirnya ia berlapang hati dan berserah pada Sang Sukma Sejati. “Sebagai seorang hamba, aku hanyalah berserah diri. Ya Tuhan, semoga Kau selamatkan hamba-Mu dan mencurahkan restu dan kemuliaan”.
30. // Sri Narendra tandya utusan mring/ Ngargamaya Katong/ duta ma(26v)tur gya mêsat ge-age/ tan kawarna lampahireng margi/ cundhuk duda rêsi/ sakêdhap tinundhung//
Sri Baginda segera mengirim utusan untuk menghadap pada Raja di Ngargamaya. Sang duta pun segera berangkat. Tiada diceritakan bagaimana perjalanannya. Diceritakan ia telah berhasil menghadap Sang Resi.
31. // kang pinundhi sasmitaning osik/ sêdaya wus kamot/ ing supatra wus prapta ngarsane/ wusing katur saniskareng nguni/ duk buka palupi/ sasmita kacakup//
Segala pesan telah dihaturkan. Tiada yang tercecer. Semua disampaikan.
32. // awusana Sri Naradipati/ rum wêcana alon/ yen mangkono payo naking angger/ muja brongta mring sanggar samedi/ anunuwun kang sih/ Yang Sukma kang agung//
Sri Baginda pun bersabda lembut, “Jika demikian marilah dinda, kita berdoa di sanggar pemujaan, memohon belas kasih Tuhan Yang Maha Agung”.
33. // kanthen asta lan rêtnaning puri/ sêmune kalêson/ sangkoyongan aririh tindake/ wusnya dugeng ing sanggar miranti/ rum gandanira mrik/ nras kaswargan pitu//
Berdua Sri Baginda berjalan bergandengan tangan dengan Permaisuri. Mereka tampak muram. Langkah mereka pelan dan limbung. Sementara, sanggar telah siap. Harum semerbak tercium, naik menembus hingga ke tujuh surga.
34. // sigêg rênggeng kang mangun wiyadi/ gênti kang winiraos(+1)/ sira Jaka Têkiyur Sang Rajeng/ sampun dugi têpining jaladri/ Darba Moha tuwin/ ing katiganipun//
Sampai sini dicukupkan dahulu cerita mereka yang tengah bersusah hati. Kini dikisahkan Raja Jaka Tekiyur dan Darba Moha telah sampai di tepi samudra, bertiga (dengan)
35. // Kangjêng Pangran Gondakusuma di/ kang lagya binêndon/ pinusara ing cindhe jlamprange/ ciptanira tan gingsir sanyari/ kang pinancêr siring[/] sasmitaning Luhur//
Pangeran Gandakusuma yang tengah diikat dengan cindhe jlamprang. Ia tak goyah dalam ciptanya. Yang dituju hanyalah memohon petunjuk dari Yang Kuasa.
36. // raosing tyas kadya wong angimpi/ praptanireng ngêndon/ layu-layu awênês tejane/ sumyar-sumyar liringnya alindri/ kongas ujwalaning/ ngudaya sumuluh//
Ia merasa bagai tengah bermimpi. Sinar redup bersorot dari matanya yang tak terbuka penuh. Sementara lautan tampak bercahaya terang.
37. // manis sumeh sarambut ta gigrik/ maruta drês miyos/ kagyat ing tyas karasa nalane/ lam-lam brongta trênyuhing pangeksi/ *mangunguning kapti*/ (27r)*nglangut ing pandulu//
(Sang Pangeran) tetap tenang tak gentar sedikitpun. Tiba-tiba, angin bertiup kencang mengagetkan hatinya. Sesaat pemandangan yang ada di hadapan terasa begitu mengiris kalbu. Termangu-mangu ia dalam kehampaan rasa.
38. // dhasar bagus mimbuha wiyadi/ notyarja mêncorong/ mêlok-mêlok katawang sonare/ giwangkara kêmlayung kang wanci/ tinon jê[t]mikani/ ing pamudya alus//
(Namun demikian), Sang Pangeran tampak demikian tampan. Cahaya yang terpancar darinya demikian benderang dan berkilauan jika dipandang. Matahari senja yang tengah bersinar saat itu tampak demikian indah. Di hati pelan memuji.
39. // nyênyêt sêpi papane miranti/ lênggahnya manglosot/ neng sor wrêksa rêma ngrompyoh godhonge(+1)/ bayu midit-midit/ mangrêsêpi mring sang agung brangti/ kang brongta wilangun//o//
Saat itu demikian sunyi dan senyap. Duduklah ia berselonjor kaki di bawah pohon yang rimbun dengan tumpukan dedaunan. Angin berdesir-desir, menembus kalbu ia yang tengah menyandang lara derita.
Sumber: alangalangkumitir.wordpress.com
You have read this article Sastra with the title Meski Diculik Raden Gandakusuma Tidak Goyah (Serat Gandakusuma -4). You can bookmark this page URL https://pesantren-budaya-nusantara.blogspot.com/2011/11/meski-diculik-raden-gandakusuma-tidak.html. Thanks!

No comment for "Meski Diculik Raden Gandakusuma Tidak Goyah (Serat Gandakusuma -4)"

Post a Comment